ترکب مشتقترکب مشتق به مرکب بودن مفهوم مشتق از دو یا چند جزء اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفترکب مشتق، مقابل بساطت مشتق ، و به معنای مرکب بودن مفهوم مشتق (به هنگام تحلیل مفهومی) از دو یا چند جزء است؛ برای مثال، به اعتقاد برخی، مفهوم مشتق در تحلیل مفهومی از دو جزء مرکب است: ۱. ذات (شیء)؛ ۲. مبدئی که ذات به آن اتصاف دارد. ۲ - توضیحدر بحث مشتق اختلاف وجود دارد که آیا مفهوم مشتق بسیط است یا مرکب ؛ برخی بر این باورند که مفهوم مشتق مرکب است از ذات و مبدئی که آن مفهوم به آن متصف است، مانند: «ناطق» که مفهوم آن در تحلیل، مرکب از دو امر است: ۱. ذات انسان ؛ ۲. صفت ناطقیت یا مبدا نطق ؛ بنابراین، ناطق به معنای «شی ء له النطق» است. ۲.۱ - نکته اولبرای بساطت و ترکیب سه معنا متصور است: ۱. بساطت و ترکیب تصوری؛ در این معنا، بسیط آن است که از تصور آن تنها یک صورت در ذهن نقش می‌بندد، مثل: «زید»؛ و مرکب آن است که در ذهن بیش از یک صورت دارد، مثل: «غلام زید»؛ ۲. بساطت و ترکیب در تحلیل عقلی؛ مثل: تحلیل ماهیت انسان به حیوان و ناطق ( جنس و فصل ). ۳. بساطت و ترکیب در تحلیل مفهومی؛ مرکب در این جا چیزی است که در تحلیل مفهومی دارای دو جزء یا بیشتر باشد؛ برای مثال، «ناطق» یک صورت ذهنی است، ولی در تحلیل مفهومی، به «شی ء له النطق» تقسیم می‌شود، و یا «عالم»؛ به معنای «شی ء له العلم» می‌باشد. در بحث بساطت و ترکب مشتق، ملاک سوم مورد بحث می‌باشد. ۲.۲ - نکته دوممعتقدان به ترکب مشتق، در تعداد اجزای آن، اختلاف دارند: عده‌ای آن را مرکب از دو جزء «ذات» و «مبدا»؛ و برخی دیگر آن را مرکب از سه جزء «ذات»؛ «مبدا» و «نسبت» می‌دانند. در این باره نظرات دیگری نیز وجود دارد. [۴]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱، ص۳۲۹.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۰۳، برگرفته از مقاله «ترکب مشتق». |